Eggermont Van Eyndhoven Crommen Geelhand Barbaix

Het belasten van duo-legaten: de goede doelen betalen de prijs

| Nicolas Geelhand de Merxem

Het duo-legaat is een testamentaire clausule waarin een deel van de nalatenschap vermaakt wordt aan verre bloedverwanten en/of vrienden (belast in het hoge tarief vreemden, in het Vlaamse Gewest tot 55%) en een ander deel vermaakt wordt aan een goed doel (belast in het lage tarief voor goede doelen, voorheen 8,5% en sinds 1 juli 2021 0%). Aan het goede doel wordt de last opgelegd de erfbelasting verschuldigd door de verre bloedverwanten en/of vrienden te betalen en te dragen. Met deze last wordt geen rekening gehouden bij de berekening en de heffing van de erfbelasting (art. 2.7.1.0.10 VCF).

Door middel van deze techniek verkrijgen de verre bloedverwanten en/of vrienden netto meer dan wanneer er geen duo-legaat was bedongen. Ook het goede doel houdt netto iets over. Alleen het Vlaamse Gewest int minder erfbelasting.

Door middel van het Vlaamse decreet van 17 maart 2021 tot wijziging van de Vlaamse Codex Fiscaliteit van 13 december 2013, wat betreft de tariefverlaging voor non-profitlegaten en non-profitschenkingen en de invoering van de vriendenerfenis, werd het fiscale gunstregime van het duo-legaat met ingang van 1 juli 2021 afgeschaft. Fiscaal is het niet meer interessant om te werken met een duo-legaat.

Onmiddellijk na het neerleggen van een ontwerp van decreet in het Vlaams Parlement over de afschaffing van het gunstregime voor duo-legaten, werd gewaarschuwd voor het feit dat de goede doelen daardoor veel minder inkomsten zouden ontvangen. Immers, de techniek van het duo-legaat zorgde voor bijkomende inkomsten voor de goede doelen.

Een klassiek voorbeeld. Een suikertante met 10 neven en nichten die geen schenking wilde doen, paste vroeger de techniek van het duo-legaat toe, waardoor een deel van de nalatenschap naar het goede doel ging. Sedert (de aankondiging van) de afschaffing van het gunstregime met ingang van 1 juli 2021 zal die suikertante die techniek niet meer toepassen. De inkomsten voor het goede doel vallen dan weg. De decreetgever hoopte dat de verlaging van het tarief voor goede doelen van 8,5% naar 0%, de terugvallende inkomsten in de erfbelasting zou compenseren. Maar dat was een verkeerde gok. De suikertante die geen beroep meer kan doen op het duo-legaat, zal niet spontaan een legaat vermaken aan een goed doel indien daar geen fiscaal voordeel aan vasthangt voor de neven en nichten. Meer nog, de kans is groot dat de suikertante in extremis haar vermogen aan de neven en nichten schenkt aan 7% schenkbelasting (desgevallend door middel van een zorgvolmacht).

Welnu, hierover werd recent een parlementaire vraag gesteld aan de heer Matthias Diependaele, Vlaams minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Goed (schriftelijke vraag nr. 319 van de heer Maurits Vande Reyde van 29 maart 2022).

Uit de door de minister overgemaakte cijfers blijkt dat voor het tweede semester van 2021 zowel het aantal legaten aan goede doelen als de totale waarde van deze legaten (en dus de belastbare grondslag) drastisch is gedaald. Hoewel erop gewezen wordt dat niet alle in het tweede semester van 2021 opengevallen nalatenschappen reeds zijn belast, kan worden besloten dat de inkomsten voor de goede doelen drastisch zijn gedaald. Een bijkomende reden daarvoor is dat de nieuwe decretale regeling werd toegepast op alle nalatenschappen opengevallen te rekenen vanaf 1 juli 2021, en derhalve ook op “oude” testamenten. Niet alle testators hebben hun testament aangepast, zodat er ook in het tweede semester inkomsten uit duo-legaten werden bekomen. In de toekomst zullen die inkomsten verminderen en tenslotte verdwijnen.

Er is meer. Ook het totale bedrag van de schenkingen aan de goede doelen is fors gedaald. Met andere woorden, het is niet zo dat de toegenomen inkomsten uit de schenkbelasting de dalende inkomsten uit de erfbelasting hebben gecompenseerd.

Het besluit is dat de nieuwe regeling tot gevolg heeft en zal hebben dat de inkomsten voor de goede doelen fors krimpen. Talrijke goede doelen hebben ook reeds meegedeeld dat dit effectief het geval is. Kortom, er zijn, zoals een commentator het voorspelde, alleen maar verliezers: de goede doelen, het Vlaams Gewest en de neven en nichten van suikertantes (dit laatste als er niet in extremis geschonken wordt).

Het is ook ietwat naïef te denken dat de nieuwe fiscale regeling van de “vriendenerfenis” een volwaardig alternatief is. Het maximum bedrag dat aan een laag tarief wordt belast is immers slechts 15.000 euro. Voor middelgrote en grote nalatenschappen is dat dus geen oplossing.

Wat had men kunnen en moeten doen?

Men had het gunstig fiscaal regime voor duo-legaten afhankelijk moeten maken van een minimum voordeel voor de goede doelen. Dit was overigens reeds de oplossing die de federale administratie in de eerste circulaire inzake fiscaal misbruik in de successie- en registratierechten had aangenomen.

Een andere oplossing bestond er in het toptarief voor legaten aan vreemden te verlagen tot 40%.

Door fiscale achterpoortjes op een weinig doordachte manier te sluiten, snijdt men soms in eigen vel, en doet men meer kwaad dan goed. Meer bepaald heeft men geen oog gehad voor de praktijk en voor de psychologische ingesteldheid van de suikertantes en -nonkels.

Nicolas Geelhand de Merxem